Sàn giao dịch phi tập trung ( DEX Decentralized Exchange ) là gì ?

Mô hình hoạt động của Uniswap V1

Uniswap V1 có thể được coi là phiên bản AMM đầu tiên và đồng thời là một trong những phiên bản đơn giản nhất mà DeFi từng trải qua, được ra mắt vào tháng 11/2018 bởi Hayden Adams. Uniswap V1 đã định hình lại cách thức hoạt động của DeFi với khái niệm AMM, đồng thời loại bỏ mô hình Order Book truyền thống, làm giảm khó khăn cho thị trường DeFi.

Đặc biệt, Uniswap đã giới thiệu mô hình pool thanh khoản với công thức x * y = k, đánh dấu bước tiến quan trọng trong cách thức giao dịch và thanh khoản của thị trường DeFi.

Tuy nhiên, sự phát triển của Uniswap gặp phải một thách thức chính, đó là mô hình hỗ trợ độc quyền cho các cặp giao dịch giữa ERC-20 và ETH. Điều này có nghĩa là nếu người dùng muốn thực hiện giao dịch giữa hai token ERC-20 mà không có sự kết hợp với ETH, họ phải tiến hành hai giao dịch riêng biệt. Giao dịch đầu tiên là việc bán token ERC-20 để nhận ETH, sau đó sử dụng ETH này để thực hiện giao dịch mua token ERC-20 khác.

Tình trạng này tăng cường độ phức tạp trong quá trình sử dụng đặc biệt là khiến chi phí giao dịch tăng lên, gây khó khăn cho trải nghiệm người dùng.

Ví dụ: Để chuyển từ DAI sang USDC thông qua Uniswap, người dùng sẽ phải thực hiện qua bốn bước như sau:

• Bước 1: Cho phép Uniswap sử dụng DAI (Approve DAI).
• Bước 2: Thực hiện giao dịch chuyển đổi từ DAI sang ETH.
• Bước 3: Cho phép Uniswap sử dụng ETH (Approve ETH).
• Bước 4: Thực hiện giao dịch chuyển đổi từ ETH sang USDC.

Ngoài ra, mô hình AMM của Uniswap V1 đã đưa ra các khái niệm đầu tiên về Impermanent Loss (Tổn thất vô thường) và Slippage (Trượt giá). Mặc dù Uniswap V1 đã mang lại một bước ngoặt quan trọng trong thị trường DeFi và nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ cộng đồng.

Mô hình hoạt động của Uniswap V2

Uniswap V2 được ra mắt vào tháng 5/2020, là phiên bản tiếp theo sau hơn 1.5 năm kể từ khi Uniswap V1 ra đời. Một sự thay đổi đáng chú ý của Uniswap V2 là khả năng tạo ra các Pool thanh khoản giữa các cặp ERC 20 – ERC 20, tạo nên tính linh hoạt đặc biệt. Điều này cho phép người dùng thực hiện giao dịch trực tiếp giữa các token ERC 20 mà không cần phải thông qua ETH.

Uniswap V2 vẫn sử dụng một công thức toán học để xác định giá trị của cặp token trong Liquidity Pool, tương tự như Uniswap V1.

Mỗi dự án có thể áp dụng một hoặc nhiều công thức tính giá khác nhau. Một công thức phổ biến được giới thiệu lần đầu trên Uniswap V2 là:

x * y = k

Trong đó:

– x và y đại diện cho số lượng của hai mã token mà nhà cung cấp thanh khoản thêm vào liquidity pool.
– k là tích của x và y, là hằng số không đổi. Điều này có nghĩa là khi số lượng x và y trong Pool thay đổi, hằng số “k” vẫn giữ nguyên.

AMM hoạt động tự động để xác định giá của hai loại tài sản trong quá trình người dùng thực hiện trao đổi trên nền tảng. Để hiểu rõ cách hoạt động cơ bản nhất của một Liquidity Pool, hãy theo dõi ví dụ đơn giản dưới đây.

Giả sử một nhà cung cấp thanh khoản tạo ra một Pool cho cặp ETH/DAI trên Uniswap. Giá của 1 ETH là $450 và 1 DAI là $1. Trong một Pool, tổng giá trị của hai loại tài sản phải luôn cân bằng. Do đó, nếu nhà cung cấp khởi tạo một Pool với 10 ETH, họ sẽ cần thêm 4500 DAI vào để duy trì cân bằng.

=> Tính thanh khoản của Pool sẽ là: 10 * $450 + 4500 * $1 = $9000

AMM hoạt động dựa trên công thức toán học x*y=k, trong đó x, y, k có giá trị lần lượt như sau:

– x = 10
– y = 4.500
– k = 45.000

Nếu Alice muốn trao đổi để lấy ra 1 ETH từ Pool, sau giao dịch, số lượng ETH trong Pool sẽ giảm xuống còn 9 ETH. Do hệ số cân bằng “k” không đổi, số lượng DAI trong Pool sẽ tăng lên thành 5000 DAI.

Vậy là, khi Alice thực hiện giao dịch, cô ấy đã tăng phần DAI và giảm phần ETH trong Pool. Điều này có nghĩa là mỗi khi có giao dịch mua ETH, giá của ETH sẽ tăng lên. Nguyên nhân là do tổng thanh khoản (k) không đổi và số lượng ETH trong Pool giảm đi.

Chúng ta có thể thấy rằng 1 ETH ban đầu có giá là 450 DAI. Tuy nhiên, sau khi Alice lấy ra 1 ETH, làm giảm nguồn cung ETH trong Pool, giá ETH trong Pool sẽ tăng lên, chẳng hạn như là (5000/9) = 555,555 DAI.

Điều này là cách mà cơ chế AMM hoạt động để điều chỉnh giá phù hợp với nhu cầu thị trường và hoàn toàn tuân theo nguyên lý kinh tế, đảm bảo tính khan hiếm luôn đi kèm với giá trị của tài sản trong Pool.

Phương trình x * y = k mô tả một hyperbol, có hình dạng hướng tới hai điểm vô cực và không đạt đến chúng nhưng không bao giờ chạm vào chúng.

Vậy nếu ai đó cố gắng mua hết ETH trong cặp giao dịch ETH/DAI trên Uniswap thì điều gì sẽ xảy ra?

Thực tế, hành động này là không thể thực hiện được. Nguyên nhân là do công thức x * y = k. Nếu x hoặc y bằng 0, tức là không có ETH hoặc DAI trong cặp giao dịch, phương trình toán học sẽ trở nên vô nghĩa. Hơn nữa, nếu có ai đó cố gắng mua ETH với số lượng lớn, mức trượt giá sẽ tăng lên.

Một yếu tố quan trọng không thể thiếu trong các giao thức AMM chính là Người Cung Cấp Thanh Khoản (Liquidity Provider), là người cung cấp một hoặc nhiều loại token vào liquidity pool để người dùng có thanh khoản khi giao dịch.

Khi một hệ sinh thái hình thành, có vô số AMM nổi lên, mỗi cái đều cố gắng thu hút Người Cung Cấp Thanh Khoản để cung cấp thanh khoản cho nền tảng của mình. Mỗi dự án sẽ có nhiều chiến lược khác nhau để thu hút thanh khoản.

Đơn giản nhất, Người Cung Cấp Thanh Khoản (LP) sẽ cung cấp một hoặc nhiều loại token vào một liquidity pool (smart contract). Người dùng có nhu cầu mua bán loại token đó có thể đến pool để thực hiện giao dịch.

Ví dụ, LP có thể cung cấp ETH và USDC với tỷ lệ 1-1 vào Pool A. Khi người dùng A muốn mua ETH, họ chỉ cần gửi USDC và pool sẽ trả lại ETH. Ngược lại, nếu người dùng B muốn mua USDC, họ chỉ cần gửi ETH và pool sẽ trả lại USDC.

Uniswap V2 là một phiên bản AMM mạnh mẽ, mở đường cho sự xuất hiện của nhiều AMM sau này, được fork từ Uniswap V2. Một số phiên bản fork nổi tiếng như Sushiswap, PancakeSwap, Raydium, SpookySwap… đều là các AMM phổ biến trên nhiều Blockchain như BNB Chain, Solana, Fantom…

Mô hình hoạt động của Curve Finance

Mô hình của Curve Finance chia sẻ nhiều điểm tương đồng với Uniswap V2 và Balancer. Sự khác biệt nằm ở thuật toán mà Curve Finance gọi là The Stableswap Invariant, giúp Curve chú trọng vào một thị trường ngách, đó là các tài sản như Stablecoin, Warpped Token hay Synthetic Token.

Quan sát hình vẽ, ta có thể nhận thấy:

– Đường giá cắt màu tím biểu diễn mô hình x * y = k của Uniswap.
– Đường giá cắt màu đỏ thể hiện mô hình x + y = k như trong các Bin của Trader Joe.
– Đường màu xanh của Curve Finance là sự kết hợp độc đáo giữa 2 mô hình, tạo ra một đường cong tối ưu cho các tài sản ngang giá.

Với mô hình này, Curve Finance cho phép tối ưu hóa thanh khoản, giảm thiểu trượt giá xuống khoảng 100 lần so với Uniswap khi thực hiện giao dịch.

Tuy nhiên, nhược điểm quan trọng nhất của Curve Finance là khi giá vượt ra khỏi phạm vi thanh khoản tối ưu, nền tảng có thể trải qua biến động rất mạnh, thậm chí còn mạnh mẽ hơn so với Uniswap. Để giải quyết vấn đề này, Curve Finance đã phải xây dựng một nguồn thanh khoản dồi dào, và họ đã đạt được mục tiêu này kể từ khi ra mắt vào năm 2020.

Mô hình hoạt động của Balancer

Balancer là một AMM độc đáo trong giai đoạn ban đầu của DeFi. Trái ngược với mô hình Pool thanh khoản của Uniswap hoặc Curve Finance, nơi chỉ sử dụng pool thanh khoản với 2 loại tài sản và tỷ lệ 50-50, Balancer mang đến sự đổi mới với Weighted Pools dựa trên công thức cổ điển của Uniswap V1 là x * y = k.

Weighted Pools sử dụng Weighted Math – một công thức toán học cho phép Balancer thực hiện giao dịch với bất kì loại tài sản nào, bất kể có mối tương quan giá cả hay không, giá được xác định bởi giá trị của pool, số dư của các loại tài sản trong pool và số lượng tài sản muốn giao dịch.

Với Weighted Pools, Balancer có thể triển khai các Pool thanh khoản với nhiều loại tài sản khác nhau và tỷ lệ tài sản trong pool có thể khác nhau. Điều này mang lại một số lợi ích như:

1. Người dùng có thể lựa chọn các pool thanh khoản phù hợp với mục tiêu của họ. Ví dụ, nếu muốn đạt lợi nhuận lớn từ BTC, họ có thể chọn pool thanh khoản mà BTC chiếm tỷ lệ lớn hơn so với các tài sản khác.

2. Đối với các tài sản có tỷ lệ lớn, Impermanent Loss cũng ít hơn, mặc dù không thể loại bỏ hoàn toàn IL.

DEX Aggregator: Công cụ tổng hợp thanh khoản

Trước khi chúng ta khám phá các mô hình đột phá không chỉ thuộc về Uniswap, hãy tìm hiểu về hoạt động của các DEX Aggregator. Tại sao chúng ta cần DEX Aggregator? Trong bối cảnh thị trường DeFi đầy đủ AMM và nền tảng Blockchain khác nhau, mỗi AMM có mức thanh khoản và trượt giá khác nhau. Do đó, mô hình DEX Aggregator đã xuất hiện để giải quyết vấn đề này.

Để hiểu một cách đơn giản, DEX Aggregator là một nền tảng tổng hợp thanh khoản từ tất cả các DEX trên thị trường, giúp người dùng tìm ra nơi có thanh khoản dồi dào nhất và trượt giá thấp nhất. Về cơ bản, DEX Aggregator là một dịch vụ tìm kiếm nơi có thanh khoản sâu nhất và không có pool thanh khoản riêng.

Một số DEX Aggregator tiêu biểu như 1inch, Matcha, 0x trên Ethereum, Jupiter Exchange trên Solana, là những pionneer của thị trường.

DEX Cross-chain: Công cụ giao dịch xuyên chuỗi

DEX Cross-chain ra đời để đáp ứng nhu cầu thực tế của người dùng. Thường, khi người dùng sở hữu ETH trên Ethereum nhưng muốn mua JOE trên Avalanche

Họ phải trải qua một loạt các bước phức tạp như sau:

Bước 1: Người dùng chuyển ETH từ Ethereum sang Avalanche qua Avalanche Bridge.
Bước 2: Người dùng nhận ETH trên Avalanche.
Bước 3: Người dùng thực hiện hoạt động swap từ ETH sang JOE qua một AMM trên Avalanche.

DEX Cross-chain cho phép người dùng thực hiện toàn bộ các bước này chỉ trên một nền tảng duy nhất, giải quyết hiệu quả vấn đề liên quan đến trải nghiệm người dùng.

Mô hình hoạt động của Uniswap V3

Uniswap V3 đánh dấu một bước tiến quan trọng cho thị trường AMM với sự tập trung vào thanh khoản. Trong bối cảnh Uniswap đang dẫn đầu về thanh khoản cho các loại ERC-20, đối thủ Curve Finance chiếm ưu thế trong giao dịch các tài sản ngang giá như Stablecoin, Warpped Assets và Synthetic Assets. Uniswap V3, dù không công bố trực tiếp, nhưng có hướng phát triển chủ yếu là các tài sản có giá trị lớn và ngang giá.

Một thách thức của Uniswap V2 là việc cung cấp thanh khoản cho các tài sản lớn như Bitcoin, Ethereum, Stablecoin, nơi giá có biến động không nhiều. Việc cung cấp thanh khoản từ 0 đến vô cực không cần thiết cho các tài sản Bluechip. Đây là lý do thanh khoản tập trung ra đời, cho phép nhà cung cấp thanh khoản lựa chọn vùng giá mà họ muốn cung cấp. Sự đa dạng này giúp giảm thiểu Impermanent Loss cho LP và Slippage cho người dùng.

Uniswap V3 nổi bật với khả năng sử dụng vốn thông qua ví dụ cụ thể. Hai nhà cung cấp thanh khoản JP aka Quang Trưởng và Hướng muốn cung cấp thanh khoản cho cặp BTC – USDC với số vốn $500K mỗi người và giá BTC là $30.000.

Hướng sử dụng Uniswap V2, gửi $250K USDC và 8.3333 BTC vào V2, trong khi JP aka Quang Trưởng cung cấp thanh khoản cho cặp BTC – USDC trong khoảng giá $28.000 – $33.000 với tổng giá trị là $100K và sử dụng số tiền còn lại để đầu tư vào các giao thức DeFi khác. Uniswap V3 giúp JP aka Quang Trưởng kiếm được nhiều lợi nhuận hơn, và khả năng sử dụng vốn tăng theo cấp số nhân khi khoảng giá cung cấp thanh khoản cao hơn.

Uniswap V3 đã đạt được giấy phép độc quyền trong 1 năm, đưa các đối thủ AMM khác tỏ ra kém sáng tạo. Các giao thức Maverick và Trader Joe đã lấy cảm hứng từ Uniswap V3 để sáng tạo ra mô hình CLMM riêng của mình, điều này làm thay đổi thế nào?

Trader Joe với Liquidity Book

Trader Joe đã giới thiệu Liquidity Book (LB) vào cuối năm 2022, nhưng cho đến năm 2023, LB mới chính thức được ra mắt. Mô hình LB mang đến cho người dùng một trải nghiệm giao dịch với trượt giá gần như bằng không và giá không thay đổi khi giao dịch nằm trong vùng của một Bin. Điều này giúp nhà cung cấp thanh khoản tận dụng vốn một cách hiệu quả.

Trader Joe sử dụng công thức x + y = k cho mỗi Bin thanh khoản của mình. Công thức này giữ cho giá không bị trượt khi thanh khoản nằm trong một Bin. Hơn nữa, giá có thể thay đổi khi Bin hết thanh khoản.

Mô hình này mang lại một số ưu điểm độc đáo, bao gồm:

1. Giao dịch không trượt giá khi thanh khoản nằm trong một Bin.
2. Tăng cường khả năng sử dụng vốn.
3. Mô hình phí động giảm tổn thất vô thường cho các nhà cung cấp thanh khoản.
4. Chia nhỏ thanh khoản thành các Bin giúp quản lý tổng hợp thanh khoản trở nên dễ dàng hơn.

Maverick Protocol với thanh khoản động

Maverick Protocol áp dụng cơ chế định hướng trong việc cung cấp thanh khoản, được gọi là Directional LPing. Tương tự như Trader Joe, Maverick sử dụng thuật ngữ “Bin” để chỉ các khoảng giá trên nền tảng của mình, và những nhà cung cấp thanh khoản có thể lựa chọn từ nhiều Bin khác nhau khi cung cấp thanh khoản.

Maverick cho phép những nhà cung cấp thanh khoản lựa chọn giữa 4 chế độ khác nhau khi tham gia vào nền tảng:

1. Chế độ Right: Thanh khoản mà người dùng cung cấp sẽ theo hướng giá tăng và giữ nguyên khi giá giảm. Điều này dựa trên dự đoán về sự tăng giá của tài sản của người dùng.

2. Chế độ Left: Thanh khoản mà người dùng cung cấp sẽ theo hướng giá giảm và giữ nguyên khi giá tăng. Điều này dựa trên dự đoán về sự giảm giá của tài sản của người dùng.

3. Chế độ Both: Thanh khoản của người dùng sẽ theo đường giá, bao gồm cả sự tăng và giảm.

4. Chế độ Static: Tương tự như mô hình Uniswap V3.

So Sánh Giữa Uniswap Và Sushiswap

Uniswap đại diện cho sự phát triển chiều sâu thông qua việc liên tục cải tiến sản phẩm, mang lại trải nghiệm tốt nhất cho người dùng qua các phiên bản:

• Uniswap V1: Giao dịch giữa ETH và các tài sản ERC-20.
• Uniswap V2: Mở rộng giao dịch đến giữa các tài sản ERC-20 và giúp Uniswap trở thành nguồn thanh khoản lớn nhất trên Ethereum và nhiều hệ sinh thái khác.

• Uniswap V3: Cho phép LP cung cấp thanh khoản tại mức giá cụ thể, giảm trượt phí và yêu cầu kiến thức chi tiết từ LP để tối ưu hóa lợi nhuận.

• Uniswap V4: Quản lý tất cả các liquidity pool qua một smart contract, giảm chi phí giao dịch và trượt giá xuống mức thấp nhất.
• Uniswap X: Tính năng mới cho phép giao dịch Aggregator, thanh toán phí gas bằng bất kỳ loại token nào và thực hiện giao dịch cross-chain một cách đơn giản.

Gần đây, Uniswap đã mở rộng hoạt động theo chiều ngang với việc thành lập Ventures để đầu tư vào các dự án tiềm năng và hợp tác với SudoAMM để phát triển AMM dành riêng cho NFT Finance.

Ngược lại, Sushiswap ban đầu fork theo mô hình Uniswap V2 nhưng đem đến nhiều tính năng độc đáo như:

• Sushi Staking: Cho phép staking Sushi để nhận xSushi và hưởng lợi ích như APY cố định, quản trị dự án, và chia sẻ doanh thu từ tất cả sản phẩm của Sushiswap.
• Bento Box (Asset Vault): Nơi người dùng có thể deposit nhiều loại tài sản để tạo ra lợi nhuận.
• Miso: Nền tảng IDO cho các dự án mới triển khai token.

Sushiswap xem mình không chỉ là một AMM mà là một hệ sinh thái đa dạng để phát triển nhiều tính năng hơn.

Con Đường Phía Trước Của Các AMM Đặc Biệt Là Uniswap

Hành trình phía trước của các AMM không hề đơn giản, đặc biệt là trong bối cảnh downtrend khiến người dùng rời bỏ thị trường. Để giữ và thu hút những nhà cung cấp thanh khoản (LP), các dự án AMM cần áp dụng những chiến lược cụ thể. Với các dự án nhỏ, việc mất gradual của người dùng dẫn đến sự suy giảm của Tổng Giá Trị Thanh Khoản (TVL) và Khối Lượng Giao Dịch (Volume), cuối cùng là giảm dần doanh thu.

Sự hiểu biết rằng không phải tất cả các dự án đều tồn tại qua mùa đông là điều dễ hiểu. Tuy nhiên, chỉ có một số ít dự án có số lượng người dùng trung thành, và mặc dù doanh thu giảm trong giai đoạn downtrend, nhưng với sự hỗ trợ từ các nhà đầu tư (VCs), họ vẫn tiếp tục xây dựng đế chế của mình để vươn lên tầm cao mới, nơi mà chỉ có những người mạnh mẽ nhất mới chiếm hữu.

Đối với Uniswap, thời gian gần đây, họ đã tập trung mạnh mẽ vào lĩnh vực NFT và thị trường liên quan. Bằng chứng là họ đã mua lại một sàn giao dịch NFT và hợp tác với SudoAMM để xây dựng một AMM dành riêng cho NFT. Nếu AMM này đạt được thành công và gia tăng thanh khoản cho thị trường NFT, Uniswap có thể mở rộng tầm ảnh hưởng của mình trong lĩnh vực tài chính phi tập trung vào NFT trong DeFi. Tuy nhiên, điểm yếu của Uniswap vẫn là trong tokenomic so với Sushiswap.

Tổng Kết

Dưới đây là những thông tin chi tiết mà mọi người cần hiểu về DEX cũng như triển vọng tiềm năng của lĩnh vực này. Quantamnhadat.com mong rằng qua bài viết này, chúng tôi đã cung cấp những thông tin hữu ích để hỗ trợ quá trình nghiên cứu của tất cả mọi người.

Thông tin liên quan